હિન્દી ભાષા ઔર મૈં

હિન્દી ભાષા ઔર મૈં

હિન્દી ભાષા સે મેરા લગાવ ઐસા હી હૈ જૈસા કિસી લાડલી બેટી કા અપની માઁ સે હોતા હૈ. લાડલી બેટી કો અપને લાડલે હોને પર ગરુર હોતા હૈ, વહ માઁ સે મિત્રતા કા નાતા ભી જોડ લેતી હૈ. માઁ કી અચ્છાઇયોં કો અધિક મનનશીલતા સે પરખ સખતી હૈ ઔર માઁ કે સમર્થન મેં ડટ ભી જાતી હૈ. બસ કુછ વૈસા હી.

ઇસકા એક કારણ યહ ભી થા કિ સ્કૂલ મેં હિન્દી મેં હમેશા સર્વાધિક અંક પાના ઔર ઉસકા કારણ શાયદ થા કવિતાએઁ એંવ ઉદાહરણ રટને કી ધુન. ફિર હિન્દી કે ઉત્તર પત્ર યા નિબન્ધ સ્પર્ધા મેં ઉનકા ખુલકર ઉપયોગ કરના. જહાઁ તક હિન્દી કા સવાલ થા બચપન કે પહલે દસ વર્ષ તક મધ્ય પ્રદેશ કી હિન્દી બોલને સુનને કે બાદ બિહાર કી હિન્દી અપને આપ મેં એક અદ્ભુત પરિવર્તન થા. સાથ હી બિહાર કી ક્ષેત્રીય બોલિયાઁ જૈસે મૈથિલી, ભોજપૂરી, મગધી ઔર સાથ મેં નેપાલી ઔર બંગાલી સુનને કો મિલી. કવિતાએઁ ઔર દોહે રટને કી ધુન ને બ્રજ ઔર અવધી સે પરિચય કરાયા ઔર ઉધર ઉર્દૂ ગ.જલોં ને ઉર્દૂ સે. ઇન સબકા તાના-બાના જુડતા રહા હિન્દી સે. કૉલેજ કે બાદ સાંસારિક જીવન મેં નૌકરી, તબાદલે ઇત્યાદી ને ભારતભર નચવાયા તો ઇસ પટ મેં ઔર ભી કઈ ક્ષેત્રીય બોલિયાઁ જુડતી ગઈ જૈસે રાજસ્થાની, પહાડી, મારવાડી, હરિયાણવી, પંજાબી, ગુજરાતી ઔર ઓડિયા. ઇનકા હિન્દી સે રિશ્તા ભી મુઝે વૈસા હી માલૂમ પડતા હૈ જૈસે દૂધ ઔર પાની કા, એક દૂસરે મેં ઘુલમિલ જાને વાલા. ઇસકે અલાવા હિન્દી મેં એક ઔર મનમોહક છટા લાઈ હૈ દક્ષિણ ભારતીય લોગોં ને. ઉનકી બોલચાલ કી હિન્દી મેં એક ગજબ કી મિઠાસ હોતી હૈ. ભલે હી અન્ય કોઈ ઉસે ટૂટી-ફૂટી કહે. ઉધર અસમિયા હિન્દી, મુમ્બઇયા હિન્દી, લખનવી અદબ વાલી હિન્દી, બંગાલી હિન્દી, ઓડિયા હિન્દી, હૈદરાબાદી હિન્દી યા નિજામી હિન્દી કે ભી અપને-અપને અનૂઠે રંગ હૈં. ઇન સભી ને મિલકર હિન્દી કા પટ બિલકુલ રંગ-બિરંગા ઇન્દ્રધનુષી કર દિયા હૈ.
આજ ભારત કી એક અરબ કી જનસંખ્યા મેં કરીબ ચાલીસ કરોડ લોગ કિસી ન કિસી ક્ષેત્રીય ભાષા કા પુટ ચઢાકર હિન્દી બોલતે હૈં ઔર કરીબ અસ્સી કરોડ લોગ હિન્દી કો સમઝ લેતે હૈં. અર્થાત્‌ વિશ્ર્વ કી અબાદી મેં હર આઠ મેં એક વ્યક્તિ હિન્દી કો સમઝતા હૈ. ઇતની સર્વવ્યાપકતા અંગ્રેજી, ઔર ચીની ભાષાઓં કો છોડ ઔર કિસી ભી ભાષા મેં નહીં હૈ ફિર ભી હમ યૂનો (સંયુક્ત રાષ્ટસંઘ) મેં ઇસ ભાષા કો અન્તર્રાષ્ટીય માન્યતા પ્રાપ્ત ભાષા બનાને કે પ્રયત્નોં પર જોર નહીં દેતે, યહ એક દુખદ બાત હૈ.
એક દુખદ બાત ઔર હૈ. સ્વતંત્રતા આન્દોલન કે સમય હિન્દી કી માન્યતા ઇતની અધિક બઢ ગઈ થી કિ દેશ કે દૂર-દૂર કે કોને-કોને મેં હિન્દી પ્રચારિણી સભા યા તત્સમ કઈ સંસ્થાએઁ અપના-અપના યોગદાન હિન્દી કે લિયે દે રહી થીં. લેકિન પિછલે પચાસ વર્ષોં મેં યહ પૂરા પ્રયાસ તેજી સે શૂન્યવત્‌ હુઆ હૈ ઔર ઇસકા અપશ્રેય દો તરફ જાતા હૈ, પહલે તો દેશ કે વે રાજનેતા હૈં જિન્હોનેં અંગ્રેજી કે મોહ મેં રહતે હુએ સમ્પર્ક ભાષા કે રુપ મેં અંગ્રેજી કો સ્વીકાર કિયા.
જબ તક આજાદી પાને કા જુનૂન થા, હિન્દી કો એક પ્રતીક કે રુપ મેં સ્વીકાર કિયા ગયા થા. આજાદી કે બાદ ઇસે જુનૂન ઔર પ્રતીક કે ભાવનાત્મક ધરાતલ સે વ્યવહાર કે ધરાતલ તક લાને કે લિએ જો રાજાશ્રય આવશ્યક થા વહ મિલા નહીં, ઉલટે અંગ્રજી કી દુહાઈ હોતી રહી. યહાઁ તક કિ આજ અપની દેવનાગરી લિપી કે આઁકડે ભી સરકારી કામકા.જ મેં સે રદદ્ કિયે જા ચુકે હૈં જબકી સંવિધાન મેં યહ પ્રાવધાન થા કિ પાઁચ વર્ષોં કે અન્દર-અન્દર ઇન આંકડોં કી પુનર્સ્થાપના કે લિયે સંસદ યા સ્વયં રાષ્ટપતી કોઈ ભી ઉચિત દિશા નિર્દેશ કરેંગે.

દૂસરા બડા દોષ મૈં માનતી હૂઁ હિન્દી સાહિત્યકારોં કા. હિન્દી કે ઇતિહાસ મેં કહીં ભી ન તો અન્ય ભાષાઈ ભારતીયોં કે હિન્દી યોગદાન કા મૂલ્યાંકન ઔર સમાદર કિયા ગયા, ન ઉનકા જિન્હોંને હિન્દી કે પ્રચાર કાર્ય મેં સ્વતંત્રતા સે પહલે હાથ બંટાયા, ન ઉનકા જિન્હોંને અપની માતૃભાષા કે સાથ-સાથ હિન્દી મેં કુછ લેખન કિયા. આજ ભી કઈ હિન્દી સાહિત્યકાર યહ માનકર ચલતે હૈં કિ ચૂઁકિ ઉનકા લિખા હુઆ અધિક પાઠકોં કી નિગાહ મેં આને કી સમ્ભાવના હૈ અતએવ ઉનકા લેખન શ્રેષ્ઠ હૈ. અન્ય ભાષા મેં કોઈ લિખતે હોં તો કોઈ હોંગે, નગણ્ય. હમ ક્યોં ઉનકો જાનેં? યહી રવૈયા દેખને કો મિલા. હિન્દી કે કિતને લેખક હૈં જિન્હોંને જાનને કા પ્રયાસ કિયા કિ કોઈ બંગાલ કી મહાશ્ર્વેતા યા મરાઠી કી દુર્ગા બાઈ ભાગવત જા ગુજરાતી કે ગુલાબ દાસ બ્રોકર યા તમિલ કે જાનકી રામન ક્યા લિખતે હૈં. હાઁ, વિક્રમ સેઠ યા અરુંધતી રાય જૈસે ગૈર હિન્દી સાહિત્યકાર અંગ્રેજી મેં લિખતે હૈં તબ હિન્દી સાહિત્ય જગત મેં અવશ્ય ઉસકી ચર્ચા હોતી હૈ.

એક જમાના થા જબ મહારાષ્ટ મેં આંતર ભારતી નામક સંકલ્પના કા ઉદય હુઆ. ઇસકે અન્તર્ગત મરાઠી લોગોં ને ધડલ્લે સે અન્ય ભારતીય ભાષાએઁ સીખની આરમ્ભ કી. અધિક જોર રહા બંગાલી ઔર કન્નડ કા ઔર ઉનકી કઈ રચનાએઁ મરાઠી મેં અનુવાદિત હુઈ. તબ તક હિન્દી ભાષિયોં કે રવૈયે કે પ્રતિ ક્ષોભ પ્રકટ હોના શુરુ હો ગયા ઔર દેખતે-દેખતે મરાઠી લોગોં ને અપની કમજોરિયોં કા દોષ હિન્દી કે સિર મઢના આરમ્ભ કિયા. અભિભાવક દુખ મનાને લગે કિ ઉનકે પાલ્ય જબ આપસ મેં બાતેં કરતે હૈં તો હિન્દી મેં કરતે હૈં, લેકિન થોડે હી સમય મેં ચિત્ર પલટા ઔર વહી અભિભાવક ધન્યતા મહસૂસ કરને લગે કિ ઉનકે પાલ્ય આપસ મેં અંગ્રેજી મેં બાતે કરતે હૈં. યાની અંગ્રજી હો ગઈ પરમ સખી, ભલે હી ઉસકે કારણ માતૃભાષા ભૂલતી હો, ઔર હિન્દી હો ગઈ દુશ્મન ભલે હી લિંગ્વિસ્ટિક દૃષ્ટિકોણ સે વહ મરાઠી કે નજદીક હો . યહી ઘટનાક્રમ હર રાજ્ય મેં રહા, ચાહે વહ તમિલનાડુ હો, આન્ધ્રપ્રદેશ હો, બગાંલ હો, મણિપુર હો.
અબ ભી યદી હિન્દી ભાષા કે પક્ષધર અન્ય ભારતીય ભાષાઓં કે સમ્માન મેં નહી જુટેંગે તો આને વાલે દિનોં મેં અંગ્રેજી કે મુકાબલે સારી ભારતીય ભાષાઓં કી હાર કે લિએ વે જિમ્મેદાર હોંગે.
-----------------------------------------------------------------