ઉઠો જાગો

ઉઠો જાગો

અબ વક્ત આ ગયા હૈ દેશ કી પચાસ કરોડ ઔરતોં ઔર પચાસ કરોડ મર્દોં કો યહ બતાને કા કિ ઉઠો, જાગો ઔર સોચો કિ સતી શબ્દ કે પીછે તુમને કિતની ગલત ધારણાએં પાલ રખી હૈં. ક્યોં ઔર કહાં સે હમારે સમાજ મેં યહ ગિરાવટ આ ગઈ કિ સતી ઔર સાવિત્રી ને જો કિયા, ઠીક ઉસકા ઉલટ હમ આજ કર રહે હૈં-ઔર ઉન્હીં કે નામ કી દુહાઈ દેકર?

સતી શબ્દ સામને આયા શિવપ્રિયા ઔર શિવ-પત્ની દક્ષ પ્રજાપતિ કી પુત્રી સતી કે નામ સે. જરા દેખેં કિ સતી કી કથા ક્યા હૈ. કથા યોં હૈ કિ જબ સમાજ મેં અભી તય નહીં હુઆ થા કિ કિસ દેવતા કો કિતના ઉચ્ચ સમ્માન દિયા જાએગા તબ યહી સબ તય કરને દક્ષ પ્રજાપતિ ને એક યજ્ઞ કિયા. કિસી ઈર્ષ્યાવશ યહ પહલેસે હી તય થા કિ ભગવાન શંકર કો યજ્ઞ મેં ન તો નિમંત્રિત કિયા જાએગા. સતી કો ભી નિમંત્રણ નહીં મિલા. લેકિન ઉસને સોચા, પિતા કે યજ્ઞ કે નિમંત્રણ કી પ્રતીક્ષા ક્યોં કરૂઁ? ઔર ભગવાન શંકર કે મના કરને પર ભી યજ્ઞસ્થલ ચલી ગઈ. વહાં દેખા કિ શિવ કો સમાજ કે સામને અનુલ્લેખિત-અચિર્ચિત રખને કી ઔર સમ્માન સે વંચિત રખને કી સારી યોજના બન ચુકી હૈ. જબ સતી ને ઇસ વ્યવસ્થા પર વિરોધ પ્રકટ કિયા તો ઉસકા અપમાન કિયા ગયા. ઇસ પર સતી ને ઉસ યજ્ઞ કો કોસા, ઉસમેં ભાગ લેને વાલે દેવતાઓં કો કોસા ઔર સમાજ કો ભી કોસા કિ કૈસા હૈ યહ યજ્ઞ ઔર યહ સમાજ જો એક લાયક વ્યક્તિ કી યોગ્યતા કો નહીં પહચાન પાતા ઔર ઉસ લાયક વ્યક્તિ કા જો હક બનતા હૈ ઉસી હક કો નાકબૂલ કિયા જાતા હૈ.

સતી ને ધિક્કારા અપને પિતા કો, ઉન દેવતાઓં કો ઔર ઉસ સમાજ કો. લેકિન જબ તક ખુદ શિવ અપના હક ન જતાએં, લોગ ક્યોં ઉનકા હક માનને લગે? ઔર શિવ તો પરમ સંતુષ્ટ પુરુષ. વે અપના હક આએંગે હી નહીં. તબ સતી ને અપને યોગબલ સે અગ્નિ ઉત્પન્ન કી ઔર લોગોં કો યહ શાપ દેતે હુએ પ્રાણાર્પણ કિયા કિ લોગોં, ઉચિત વ્યક્તિ કો ઉચિત સમ્માન ન દેને કા દંડ તુમ્હેં અવશ્ય મિલેગા. મેરે પતિ કો યહાં આના પડેગા ઔર અપના હક પ્રસ્થાપિત કરના પડેગા.

ઐસી થી સતી જિસને ઉચિત સમ્માન કી લડાઈ લડી. ન સિર્ફ સમાજ કો, બલ્કિ અપને પતિ કો ભી ચુનૌતી દી કિ સમાજ મેં ઉચિત વ્યક્તિ કો ઉચિત માન પ્રાપ્ત હોને કી પ્રણાલી લાની પડેગી. ઉચિત હક કે લિએ લડને વાલી ઐસી પહલી સ્ત્રી કી દેખિએ હમને ક્યા દુર્ગત બના ડાલી. સતી કે નામ સે યહ પ્રેરણા લેની ચાહિએ કિ ઉચિત વ્યક્તિ કો ઉચિત હક મિલે. ઇસકે બજાય હમને ક્યા કિયા? એક તો સમાજ કી ઐસી સ્થિતિ બના ડાલી કિ પતિ કે નિધન કે બાદ ઔરત કો સમાજ મેં કોઈ સ્થાન હી ન મિલે, સમ્માન કી બાત તો અલગ. ફિર ઉસે વિવશ કિયા જાએ આત્મહત્યા કે લિએ ઔર કહાં જાએ કિ દેખો વહ પતિ કે શવ કે સાથ જલ મરી ઇસલિએ વહ 'सती' હો ગઈ. લેકિન સતી તો અપને પિતા કી ઔર તત્કાલીન સમાજ કી મૂઢતા કો કોસતે હુએ અપને હક કે લિએ ઔર અપની આન કે લિએ અપને પતિ કે જીવિત હોતે હુએ અપને હી યોગબલ સે ઉત્પન્ન અગ્નિ મેં જલી. કહાં વહ આક્રામક, લડાકૂ વીરભાવ ઔર કહાં યહ સમાજ સે ડર કર જિંદા જલને કી મજબૂરી કે સામને શીશ ઝુકાના.

ઐસી કોઈ ભી ઘટના જહાં પતિ કે નિધન કી વિભીષિકા સે ત્રસ્ત હોકર ઔરત કો જલ જાના પડે, બગૈર લડાઈ લડે, બગૈર અપના હક માંગે, બગૈર સમાજ કો ચુનૌતી દિએ, એક મૂક હતાશા કે સાથ સમાજ કે સામને ઝુકના પડે, ઉસ ઘટના કો 'सती' કહને કે લિએ મૈં રાજી નહીં. ઔર ન હી સાવિત્રી કા નામ ઉસ ઘટના સે જુડ સકતા હૈ, ક્યોકિ સાવિત્રી તો સતી સે ભી અધિક જુઝારૂ, અધિક તેજસ્વિની ઔર સ્વયં યમરાજ કો જીતને વાલી હૈ. પૂરે સંસાર કી કિસી કથા, કિસી ઇતિહાસ મેં ઇસ મૃત્યુંજયી કી દૂસરી મિસાલ હી નહીં હૈ.

સતી ઔર સાવિત્રી સે હમ યહી પ્રેરણા લે સકતે હૈં કિ અપને હક કી લડાઈ લડની હૈ ઔર આવશ્યક હુઆ તો યમરાજ સે ભી જીતકર અપના સર ઊઁચા રખના હૈ.

જનસત્તા ????.૧૯૯૯

................